Aminokwasy – endogenne, egzogenne

Zapotrzebowanie na różne substancje odżywcze rośnie wraz z uprawianiem aktywności fizycznej. Zażywane w zwiększonej ilości przez osoby trenujące muszą być np. aminokwasy. Bardzo istotny jest jednak ich odpowiedni dobór ze względu na podział. Ile jest aminokwasów? Istnieje kilka klasyfikacji, zgodnie z którymi można je dzielić, ale wyróżnia się m.in. endogenne oraz egzogenne. Przekonaj się, na czym polega różnica między nimi, a także, kiedy powinno się je stosować. Zapraszamy do lektury!

Czym są aminokwasy?

Przed wyszczególnieniem ich rodzajów należy najpierw odpowiedzieć na pytanie: co to są aminokwasy? Zaliczają się one do związków organicznych, czyli pochodzących od organizmów żywych. Aminokwasy białkowe są materiałem budulcowym wszystkich białek w organizmie, natomiast niebiałkowe pełnią inne funkcje. Tych pierwszych wyróżnia się 20, podczas gdy tych ostatnich aż ponad 300.

Samo określenie „aminokwas” jest skrótem od pełnego terminu: kwas α-amino karboksylowy. Nazwami tych związków, pochodzącymi z chemii, praktycznie jednak nie posługuje się w powszechnym języku. Zwłaszcza aminokwasy białkowe posiadają określenia zwyczajowe. W genetyce i biologii stosuje się jednoliterowe albo trzyliterowe skróty.

Aminokwasy – podział

Istnieją trzy klasyfikacje podziału tych związków organicznych ze względu na:

• możliwy końcowy produkt metabolizmu – aminokwasy zgodnie z tym podziałem dzielą się na glukogenne (mogące być substratem do syntezy glukozy z prekursorów niecukrowych) i ketogenne (mogące być substratem do syntezy ciał ketonowych),
• budowę łańcucha bocznego aminokwasu – wyróżnia się hydrofilowe, czyli polarne, a także hydrofobowe – niepolarne,
• możliwość wytwarzania aminokwasu przez ludzkie ciało albo konieczność dostarczenia go wraz z pożywieniem – związki te dzieli się na egzogenne, które są niezbędne, ponieważ organizm nie jest on w stanie sam ich wyprodukować; endogenne, wytwarzane przez organizm, w związku z czym ich dostarczanie z zewnętrznych źródeł nie jest konieczne; względnie egzogenne, produkowane wyłącznie wtedy, kiedy dostępne są wystarczające ilości aminokwasów będących ich prekursorami. 

Z zewnętrznych źródeł koniecznie dostarczać trzeba aminokwasy egzogenne. Zaliczają się do nich leucyna, izoleucyna, lizyna, walina, metionina, fenyloalanina, treonina, histydyna, tryptofan i metionina. Aminokwasami względnie egzogennymi są glutamina, arginina, glicyna, cysteina, tyrozyna oraz prolina. Do związków organicznych endogennych zaliczają się natomiast kwas glutaminowy, kwas asparaginowy, asparagina, alanina i seryna.

Aminokwasy – właściwości, rola w organizmie

Najważniejszą rolą pełnioną przez aminokwasy jest funkcja budulcowa. Mogą one być również prekursorami neurotransmiterów, neurotransmiterami albo stanowić czynnik stymulujący wydzielanie hormonów. Wśród ich licznych właściwości wymienić można regenerowanie uszkodzonych tkanek, uzupełnianie naturalnych ubytków paznokci i włosów, a także zapewnienie równowagi kwasowo-zasadowej i wodno-elektrolitowej organizmu.

Można wymienić wiele właściwości aminokwasów, ponieważ związki te różnią się między sobą działaniem. Absolutnie niezbędna w okresie wzrostu jest histydyna, która u osób dorosłych jest syntetyzowana przez florę jelita w odpowiednich ilościach. Bierze ona udział w syntezie hemoglobiny, enzymów i kwasów nukleinowych. Reguluje ponadto wykorzystywanie mikroelementów i jest prekursorem histaminy, która podczas reakcji alergicznych jest uwalniana z komórek układu odpornościowego.

Lizyna, również będąca aminokwasem egzogennym, uczestniczy w procesie wzrostu chrząstek oraz ścięgien, do którego jest niezbędna. Dodatkowo wspomaga ona absorpcję wapnia, wpływa na metabolizm tłuszczów, poprzez wytwarzanie karnityny. Ponadto może zmniejszyć ryzyko wystąpienia osteoporozy. Lizyna chroni też przed nawrotami opryszczki narządów płciowych oraz wargowej.

Walina, izoleucyna oraz leucyna stanowią wydatne wsparcie w procesie budowania masy mięśniowej, ponieważ dzięki nim białko w trakcie intensywnego wysiłku nie jest zużywane jako źródło energii. Zwiększają wytrzymałość mięśni, łatwiej o redukcję tkanki tłuszczowej, następuje także stymulacja układu nerwowego, przez co zmniejszone jest odczuwanie bólu. Niedobór waliny objawia się bezsennością, nadwrażliwością na dotyk i zaburzeniami koncentracji. Zbyt niska podaż leucyny wiąże się ze zmęczeniem, bólami głowy oraz złym samopoczuciem, podczas gdy niedobory izoleucyny skutkują zawrotami głowy lub depresją.

Jakie są właściwości aminokwasów endogennych? Kwas asparaginowy bierze udział w usuwaniu z organizmu amoniaku, a w dodatku wzmacnia układ odpornościowy. Poprawia zdolności poznawcze, w związku z czym jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i mózgu. Kwas ten jest też kluczowym elementem właściwego działania metabolizmu i dostarczania energii na poziomie komórkowym. 

Do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego konieczna jest też obecność kwasu glutaminowego. Pobudza on mózg, zmniejsza zmęczenie i przekształca toksyczny amoniak w glutaminę posiadającą właściwości antyoksydacyjne. Kwas glutaminowy wywiera wpływ na zdolności poznawcze, poziom inteligencji, przejrzystość myślenia oraz nastrój.

Aminokwasy – budowa

Każdy aminokwas w swojej budowie zawiera węgiel α. Przyłączone do niego są:

• wodór – H,
• łańcuch boczny – R, inny dla każdego aminokwasu,
• grupa aminowa – NH2 o zasadowym charakterze,
• grupa karboskylowa – COOH o kwasowym charakterze.

Niektóre aminokwasy posiadają ponadto pierścień heterocykliczny zawierający przynajmniej jeden atom w pierścieniu innym niż węgiel albo pierścień aromatyczny. Składają się na niego połączone atomy węgla lub węgiel i inne pierwiastki zawierające wiązania zdelokalizowane. W skład budowy aminokwasów wchodzić może w dodatku grupa wodorosiarczkowa – SH, iminowa – NH lub wodorotlenowa – OH.

Aminokwasy w formie suplementów diety, odżywek

Suplementacja aminokwasów może przynieść wiele korzyści, nie tylko osobom regularnie trenującym. Przyjmowanie skoncentrowanych dawek tych związków organicznych skutkuje chociażby poprawą jakości snu. Niski poziom serotoniny może być przyczyną jego zaburzeń oraz pogorszenia nastroju. Suplementacja tryptofanu pobudza zaś produkcję tego neuroprzekaźnika.

Osoby aktywne fizycznie bardzo cenią sobie BCAA, czyli aminokwasy rozgałęzione. Zakres ich stosowania jest bardzo szeroki – od poprawy wyników sportowych, przez stymulowanie regeneracji mięśni po treningu, po zmniejszenie odczuwania zmęczenia. BCAA jest również skuteczne w przyspieszeniu redukcji tkanki tłuszczowej. Częstym skutkiem ubocznym długotrwałych chorób jest zaś utrata masy mięśniowej. Suplementacja aminokwasów zapobiega rozpadowi mięśni i pomaga w zachowaniu beztłuszczowej masy ciała.

Aminokwasy – zastosowanie

Ze względu na bardzo pozytywny wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego te związki organiczne mogą być używane choćby w leczeniu choroby Parkinsona. Fenyloalanina zmniejsza zaburzenia mowy, trudności w chodzeniu oraz sztywność, podczas gdy kwas glutaminowy można stosować także w leczeniu schizofrenii, alkoholizmu i dystrofii mięśniowej. Tryptofan używany jest w celu kontrolowania nadpobudliwości u dzieci, pomaga przy regulowaniu snu i łagodzi stres. Stosuje się go także w leczeniu stanów depresyjnych, jakie towarzyszą menopauzie. Treonina może łagodzić objawy stwardnienia rozsianego, a cysteinę często spotyka się składach suplementów diety, gdyż przyspiesza wzrost paznokci i włosów oraz regenerację skóry.

Podsumowanie

Zarówno aminokwasy egzo- jak i endogenne są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Warto w związku z tym sięgać po suplementy, aby nie dopuścić do ich niedoborów. Te bowiem mogą negatywnie wpłynąć na układ nerwowy, trawienny, rozrodczy i odpornościowy. Aby tego uniknąć, zachęcamy do skorzystania z oferty naszego sklepu. Tryptofan, który się w niej znajduje, pozwala na poprawę efektów treningów poprzez skuteczne hamowanie apetytu i wpływ na głęboki sen, umożliwiający regenerację. Wysoką efektywnością odznacza się też tyrozyna (https://peak-nutrition.pl/product-pol-96-Tyrosine-120-kaps.html), podnosząca koncentrację i usuwająca fizyczne oraz psychiczne zmęczeni, będące efektem treningu. Zapraszamy do skontaktowania się z nami! W naszym asortymencie z pewnością znajdują się aminokwasy, których szukasz!